Alle verhalen
Volledig verhaal

Het poppenspel: eeuwenoud en springlevend

Wayang

Het poppenspel is wereldwijd al eeuwenlang een vorm van vermaak; niet alleen voor kinderen, eigenlijk juist vooral voor volwassenen. In dit wereldverhaal lees je waarom.

Wayang Kulit en Karagöz

Je kent vast wel de beroemde poppen van de Javaanse Wayang Kulit, en misschien heb je ook wel eens gehoord van het Turkse schimmenspel Karagöz.

Twee vormen van poppenspel die ieder een typisch eigen karakter maar ook veel met elkaar gemeen hebben. Een van de belangrijkste overeenkomsten is de weerspiegeling van maatschappelijke ontwikkelingen in het poppenspel.

Niet alleen zie je in de voorstellingen de veranderende maatschappelijke kritiek van de poppenspelers terug, maar het steeds wisselende uiterlijk van de poppen geeft ook een goed beeld van de moderniseringen, bijvoorbeeld op het gebied van mode.   

Humoristisch en multicultureel

Karagöz is de Turkse benaming van het poppentheater waarbij een poppenspeler met schaduwpoppen op een groot scherm verhalen vertelt, zingt en muziek maakt. Karagöz-voorstellingen staan bekend om de humorvolle manier waarop het verhaal verteld wordt, inclusief veel schuine grappen en een hoop spektakel! 
Het spel is vernoemd naar de hoofdpersonage Karagöz (letterlijk: Zwartoog), die de ‘gewone burger’ vertegenwoordigt. Hij is over het algemeen ongeschoold, grof in de mond, hard- en onhandig maar ook oprecht, strijdvaardig en vaak op zoek naar macht en rijkdom. Zijn tegenpool Hacivat is geschoold, intelligent, ‘beschaafd’ en gebruikt bewust moeilijke woorden. 

Typisch 'Osmaans'

De Karagöz-shows en karakters waren diepgeworteld in de Osmaanse samenleving. Het Osmaanse Rijk (1299-1922) strekte zich uit over het Midden-Oosten, Noord-Afrika en Europa.

De verhalen, waarin satire en komedie centraal staan, gaan over het leven van alledag, over ‘gewone mensen’. Ze geven een beeld van de Osmaanse multiculturele samenleving die bestond uit vele etnische groepen en mensen van verschillende rangen en standen. 

Deze poppen reflecteren de mannenmode in de 19de en begin 20ste eeuw van de rijkere bovenlaag van Istanbul. De poppen tonen hoe de fez werd gecombineerd met westerse kleding, typerend voor de 19de en begin 20ste eeuw.
De vrouw zonder sluier in het mantelpak laat niet alleen duidelijk zien hoe invloedrijk de Europese damesmode in de jaren ‘20 en ‘30 was. Het geeft ook een beeld van de verdere verwestering van de samenleving en het seculiere karakter van de Republiek Turkije. 

Oorlog & liefde

Het Wayang Kulit poppenspel werd aanvankelijk aan het hof van vorsten gespeeld. De oudste verhalen, de Mahabharata en Ramayana kwamen oorspronkelijk uit India. Later kwamen daar Javaanse vertellingen bij, zoals die over Panji en Damar Wulan. Koningen en prinsen spelen de hoofdrol: zij vechten met hun vijanden en zijn verwikkeld in liefdesavonturen.

Rampogan door de eeuwen heen

Gelukkig weten zij zich in hun strijd gesteund door hun grote legermachten. Met de poppen die deze legers verbeelden, de rampogan, laten we hier de veranderingen in het Javaanse schaduwspel zien.
Door de tijd heen vernieuwen poppenmakers voortdurend het uiterlijk en de aankleding van de soldaten. Zo veranderen ze van gestileerde wajangfiguren in meer realistische mensen en krijgen ze Europees aandoende uniformen. Of ultramoderne wapens als gevolg van de aanwezigheid van het gewelddadige koloniale leger en later door invloeden van popular culture als Star Wars.

Wil je meer weten over deze Karagöz en Rampogan poppen?

Lees dan het volledige wereldverhaal.