Van 'politionele acties' naar koloniale oorlog

Later is het inzetten van het leger bij het onder de duim houden van de Indonesische bevolking altijd onderdeel geweest van de koloniale politiek. Nadat Nederland Java in 1814 ‘terugkreeg’ van Engeland, als dank voor het meevechten tegen Napoleon in Waterloo, werd Java gezien als een wingewest. De producten uit de kolonie moesten het failliete Nederland aan geld helpen. 

Vanaf 1816 tot 1927 voerde Nederland vrijwel altijd ergens in de Indonesische archipel oorlog, vaak op meerdere plaatsen tegelijk. Voortdurend vroegen onlusten, rustverstoringen, woelingen, verwikkelingen, ongeregeldheden en overvallen om tuchtiging en ordehandhaving. Opstanden onderdrukken en terreur uitoefenen waren de grote constanten van de Nederlandse aanwezigheid in de Indonesische archipel. 

Na de Tweede Wereldoorlog bereikte het geweld dat Nederland uitoefende op de kolonie een climax. Na de capitulatie van Japan roepen Sukarno en Hatta op 17 augustus 1945 de onafhankelijkheid uit: de Republiek Indonesië. Er volgt een gewelddadige periode waarin Indonesische groeperingen, gevoed door nationalistische gevoelens, duizenden Nederlanders, Chinezen en Indo's en alles wat leek op enige vorm van buitenlands gezag doodden. 

Ondertussen beschouwde Nederland zich, ook na het uitroepen van de onafhankelijkheid, nog steeds als soeverein. Vanuit Nederland vertrokken tussen 1945 en 1949 200.000 militairen naar Indonesië.

Jaren van geweld volgden. Tijdens de zogenoemde politionele acties vinden gruwelijke oorlogsmisdaden plaats. Mensen worden geëxecuteerd zonder proces, bij verhoren door inlichtingendiensten wordt extreem geweld gebruikt, er vinden zuiveringen plaats en hevige wraakacties na verlies van eigen mensen. Meerdere keren grijpt de Veiligheidsraad in. 

Nederland wordt in 1949 opnieuw streng vermaand om de Republiek te erkennen. Onder leiding van premier Drees vindt de Ronde Tafel Conferentie plaats: in december ‘49 zal de soevereiniteitsoverdracht eindelijk een feit zijn. 

Oud-militair Joop Hueting deed in ‘69 op de televisie voor het eerst onthullingen over de Nederlandse oorlogsmisdaden in Indonesië. Zijn interviews maakten een storm van boze reacties los; tegenwoordig weten we dat Hueting gelijk had. Volgens huidige militaire wetenschapers zijn er ‘eerder tienduizenden dan duizenden’ oorlogsmisdaden begaan. Nederland verkrijgt door de verschillende onderzoeken steeds meer inzicht in het structurele geweld dat plaatsvond tijdens de ‘politionele acties’. Door dit besef spreken we tegenwoordig vaker over koloniale oorlogen, waarin oorlogsmisdaden werden gepleegd.