10x in beeld: Wereldburgerschap

Elke foto vertelt een eigen verhaal van wereldburgerschap – over solidariteit, strijd, vrijheid of (on)rechtvaardigheid. Door welke lens kijk jij? 

Levende herinnering aan strijd, trots en hoop

Fotograaf en onderzoeker Nicola Lo Calzo onderzoekt in zijn serie Ayiti (2013) hoe de herinnering aan de Haïtiaanse slavenopstand voortleeft in het Haïti van vandaag. In 1791 kwamen tot slaaf gemaakten in de Franse kolonie Saint-Domingue (nu Haïti) in opstand. Geïnspireerd door de Franse Revolutie eisten zij vrijheid en gelijkheid. De slavenopstand leidde in 1804 tot de oprichting van de eerste zwarte republiek — een mijlpaal die in Europa nauwelijks bekend is, maar een bron van trots vormt voor Haïti en de Afrikaanse diaspora.

Deze foto toont een optreden van de Mouvement pour la Réussite de l'Image des Héros de l'Indépendance d'Haïti, een populair initiatief dat erop gericht is de helden van de revolutie opnieuw tot leven te wekken. Op de foto staan Destiné Jean Marcellus (als leider Jean-Jacques Dessalines) en Adrien (als kolonel Marcadieu) afgebeeld. Sinds 2006 reizen zij met een groep jongeren door Haïti. Met optredens en toespraken willen ze kansarme jongeren inspireren met de geschiedenis van de revolutie. Door de veiligheidscrisis in Haïti zijn de meeste activiteiten momenteel opgeschort.

Nu te zien in Onze Koloniale Erfenis. 

Dochter van Cacique Inacayal

Kunstenaar Yazminne Pérez combineert fotografie en borduurwerk op een krachtige manier. Sinds 2019 bewerkt zij historische portretten van inheemse Mapuche vertegenwoordigers uit het huidige Argentinië. Ze koos deze beelden vanwege de beladen geschiedenis die ze dragen. Tijdens de kolonisatie werden sommige van deze vertegenwoordigers gearresteerd en gedwongen tentoongesteld in het Museo de La Plata in Buenos Aires. 

Met haar borduurpatronen en Spaanse tekst reflecteert Pérez op de koloniale erfenis die diepe sporen naliet bij inheemse volken. Tegelijk transformeert ze de foto’s tot daden van cultureel verzet. De rode steken, geïnspireerd op Mapuche-textiel – tegelijk pijnlijk en helend – geven deze portretten hun menselijkheid terug.

Een visueel dagboek van een vluchteling in Europa

Dit is een zelfportret van de Togolese fotografe Hélène Akouavi Amouzou. De foto is deel van een serie die zij maakte in een periode waarin zij als vluchteling illegaal in België verbleef, in afwachting van een verblijfsvergunning. Als een visueel dagboek weerspiegelt de foto Amouzou’s ervaring van haar onzekere status en ontheeming. 

Door gebruik te maken van beweging en dubbele belichting verschijnt zij nooit scherp of volledig in beeld, maar wekt zij de indruk van een schim of schaduw van zichzelf. Zo creërt de foto de indruk van een persoon die niet gezien mag worden of er eigenlijk niet mag zijn. Het gescheurde behang op de achtergrond versterkt het gevoel van kwetsbaarheid. De lege koffer is een symbool voor het gevoel geen thuis te hebben. Met deze foto vertelt Amouzou een intiem en persoonlijk verhaal, en creëert zij tegelijkertijd een krachtig en aangrijpend beeld dat staat voor het grotere verhaal van vluchtelingen in Europa.

Lees meer over Hélène Akouavi Amouzou en haar fotoserie hier.

Eerbetoon aan inheemse kracht en creativiteit

Deze foto uit de fotoserie First American Girls is gemaakt door Cara Romero, een inheemse Amerikaanse fotograaf van de Chemehuevi (Californië). Romero maakte portretten van vriendinnen en familieleden die de waarde en schoonheid van de cultuur van hun grootouders willen eren. Op de foto van familielid Julia Romero, wordt zij omringd door ontwerpen die voor haar een emotionele waarde hebben en ook verwijzen naar haar Pueblo-erfgoed,  bijvoorbeeld de manden en blauwe maïs van haar grootmoeder, de trommel en keramiek van haar ooms. De fotograaf beeldt haar af als een actiefiguur, in een poging om popcultuur en traditie samen te mengen en een krachtig, stoutmoedig beeld van inheemse vrouwen. 

Cara Romero: "Met de serie First American Girls wilde ik poppen en/of actiefiguren maken die onze cultuur, schoonheid en diversiteit als inheems-Amerikaanse vrouwen weerspiegelen. Eén die aandacht besteedt aan alle details, historische nauwkeurigheid en accessoires... Het is zeker een doel van mij om doordachte inhoud te creëren die mensen laat nadenken over vooroordelen over inheems Amerika, die percepties uitdaagt, die meerdere verhalen creëert, die allemaal voortkomen uit een plek van empowerment en viering - een viering van verzet."

Fotograaf Augusta Curiel uit Paramaribo maakte naar schatting duizenden foto’s in de periode 1904-1937, geassisteerd door haar zus Anna. Haar foto’s geven een beeld van een periode in de geschiedenis van Suriname waarvan weinig ander beeldmateriaal bestaat. Ze was de meest toonaangevende en succesvolle fotograaf in Suriname. Het is heel uitzonderlijk dat een vrouwelijke en Surinaamse fotograaf tijdens de koloniale overheersing jarenlang die belangrijke positie vervulde.

De zussen Curiel fotografeerden bij feestelijke en officiële gelegenheden zoals de jaarlijkse feestelijkheden op het Gouvernementsplein of de ontvangst van hoogwaardigheidsbekleders. Maar ook de kermis, de markt aan de Waterkant, het werk op de plantages en in fabrieken en goudmijnen, de aankomst van Javaanse contractarbeiders en de katoenpluk, het werk van de missie en zending.

Lees hier meer over de zussen Curiel en hun fotografie. 

Een nieuw beeld: Afrika en haar diaspora in de jaren 1960

In de jaren 1960 fotografeerde de Ghanese fotograaf James Barnor modellen als Erlin Ibreck en Marie Hallowi, midden in een Londen dat in snel tempo veranderde. Met zijn freelance-werk voor het toonaangevende DRUM magazine – het eerste zwarte lifestyleblad van Afrika – wist hij de opkomst van een wereldwijde zwarte identiteit treffend vast te leggen.

DRUM werd in 1951 opgericht in Johannesburg onder de naam African Drum, met een focus op zogenoemde “tribale” Afrikaanse cultuur. Dit perspectief sloeg niet aan bij zwarte lezers, waarna het blad een nieuwe koers insloeg: een stedelijke en kosmopolitische benadering van het moderne Afrika. Met deze vernieuwde insteek groeide DRUM in de jaren 1950 uit tot een pan-Afrikaans tijdschrift, met ook lezers in Engeland en de VS. Fotografie speelde een cruciale rol in dit succes. De glamoureuze cover girls en sprekende beelden van het magazine hielpen een nieuw beeld van het moderne Afrika en de Afrikaanse diaspora te creëren. Al tijdens het apartheidsregime en vóór de onafhankelijkheid van veel Afrikaanse landen straalde het blad optimisme, trots en hoop uit.

Lees hier meer over de sfeer van (kleuren)fotografie vanaf de jaren 1960. 

Malick Sidibé was een van de meest gevierde fotografen uit Mali en een icoon in de geschiedenis van de fotografie. De jaren zestig waren overal een tijd van verandering – ook in Bamako, Mali's hoofstad, dat toen pas kort onafhankelijk was van de Franse koloniale overheersing. Met zijn voornamelijk zwart-witfoto’s legde Sidibé de energie en levenslust van de jeugd in de Malinese hoofdstad indrukwekkend vast. Zijn bekendste beelden tonen dansende koppels en vriendengroepen die volledig opgaan in de twist, een populaire Amerikaanse dans die uitgroeide tot een symbool van hoop, vrijheid en samenhorigheid.

Deze miniatuur brengt een eerbetoon aan de fotoateliers van het begin van de vorige eeuw, waar mensen belangrijke momenten uit hun leven (zoals bruiloften) lieten vastleggen. Zorgvuldig gemaakt door maker Mora Pérez, toont het atelier meubels en decoratieve objecten zoals spiegels, sokkels, beelden, kussens en bloemen. Aan de muren hangen foto's als tijdschriftprints of visitekaartjes met bekende Mexicaanse figuren uit de cultuur en politiek.

Fotografie als een instrument van controle en toezicht 

Het Wereldmuseum bewaart 25.000 reispassen van Indonesische pelgrims die tussen 1937 en 1939 naar Mekka reisden. Voor vele Moslims is de hadj naar Mekka een spiritueel hoogtepunt. Elke pelgrim moest in de eerste helft van de twintigste eeuw na aankomst in Djedda (Saoedi-Arabië) in het Nederlandse consulaat zijn reispas tonen. Zo hield het Nederlandse koloniale bewind toezicht op wie er op bedevaart was en kon het pelgrims in nood bestaan. 

Voor die tijd, vanaf 1825, werden de reispassen in de koloniale politiek die Nederland voerde gebruikt om de hadj zoveel mogelijk te belemmeren. Door de jaarlijkse bedevaart te bemoeilijken probeerden de Nederlanders een grotere tegenstand tegen hun bewind te voorkomen. De pelgrims genoten groot religieus prestige onder de bevolking, en daarom was het koloniale bestuur bang dat zij radicale islamitische ideeën zouden verspreiden, ideeën die zij volgens de toenmalige Nederlandse opvattingen ongetwijfeld tijdens de bedevaart hadden opgedaan (Shatanawi 2009: 239 en 252).

Lees hier meer over de hadj. 

Het leven in de stad: afschuwelijk of prachtig?

Yang Yongliang's Phantom Landscape III – Triptych lijkt op het eerste gezicht op traditionele Chinese landschapsschilderingen van inkt op papier. Eenmaal dichterbij zie je pas dat de ‘schildering’ een fotocollage is. Hij gebruikt in deze serie beelden van architectuur als penseelstreken, die van veraf gezien een schildering van een berglandschap lijken te creëren.

Het werk is dubbel: van een afstand zie je de romantische schoonheid van de natuur met haar mist en vormen van hooggebergten. Maar kom je dichterbij, dan wordt het nietsontziende tempo van de urbanisatie in hedendaags China invoelbaar. Milieuvervuiling en klimaatverandering zijn steeds groter wordende problemen. Maar doordat Yangs werken visueel ‘mooi’ zijn, gaat het om veel meer dan een kritiek op het moderne leven. In plaats daarvan heeft Yang een subtiele manier gevonden om de vraag te stellen of het leven in de stad tegelijkertijd afschuwelijk alsook prachtig kan zijn.

Lees meer over Yang Yongliang en zijn werk Phantom Landscape III – Triptych hier. 

Kritische observatie van Nederlands-Indië

Geboren aan het Tjeukemeer als zoon van een dorpsonderwijzer, behaalde Hendrik Freerk Tillema (1870-1952) in 1894 zijn apothekersexamen in Groningen. Twee jaar later vertrok hij naar Semarang, Java, waar hij aan de slag ging bij de Samarangsche-Apotheek.

Naast zijn werk als apotheker raakte Tillema bekend door zijn scherpe blik op de koloniale samenleving. Hij legde een groot fotoarchief aan, waarin hij niet alleen de idyllische beelden van het zogeheten tempo doeloe vastlegde, maar ook de armoedige woonomstandigheden van de Indonesische bevolking. Zijn publicaties, rijk geïllustreerd met deze foto’s, leverden een zeldzaam kritisch geluid op over het Nederlandse koloniale beleid in het begin van de 20e eeuw.

Lees hier meer over het fotoarchief van Tillema.